Mới đây, trên kênh Youtube của nghệ sĩ ưu tú Xuân Hinh đã đăng tải một clip quay lại cảnh anh ngồi ăn cơm cùng hai đàn em là NSND Tự Long và NSND – Cục trưởng Cục Nghệ thuật Biểu diễn Xuân Bắc.

Hai đàn em tỏ ra vô cùng kính nể và lễ phép trước nghệ sĩ Xuân Hinh. Ngay khi Xuân Hinh vừa đưa một miếng rau sống vào miệng thì NSND Xuân Bắc lập tức cúi đầu, lấy đũa gắp đồ ăn cho đàn anh và kính cẩn nói: “Em kính anh!”.

NSND Tự Long cũng lập tức gắp đồ ăn cho Xuân Hinh và nói: “Anh ăn cái đầu này đi cho bay cao, người ta nói nhất phao câu nhì đầu cánh”.

Nghệ sĩ Xuân Hinh thấy thế liền lên tiếng: “Hai chú em quý anh thế, cho anh nhai cái chân với cái đầu thế này”.

NSND Xuân Bắc thanh minh: “Anh Xuân Hinh phải ăn cái chân cho cơ khớp nó khỏe. Đây không chỉ là miếng ăn mà còn là ý tứ kèm theo, mong rằng chân anh cơ khớp khỏe, dẻo dai”.

Dù chỉ là đùa vui nhưng cũng có thể thấy được vị trí khác biệt của Xuân Hinh đối với Xuân Bắc và Tự Long khi cả hai đều rất lễ phép trước người anh lớn này. Vậy Xuân Hinh quyền lực thế nào?

Tượng đài trong làng hài kịch miền Bắc

Xuân Hinh được xem là một tài năng lớn của sân khấu chèo và hài kịch miền Bắc. Ngay từ khi còn học ở trường Sân khấu Điện ảnh, anh đã thể hiện năng lực xuất sắc và sau khi ra trường được giữ lại để giảng dạy. Tuy nhiên, anh từ chối vì muốn tự do bay nhảy, đứng trên sân khấu.

Năm 1988 đánh dấu thành công đầu tiên của Xuân Hinh là khi tham gia diễn tiết mục nổi tiếng hề Cu Sứt trong Festival Cười, biểu diễn gần 2 tháng tại Cung Văn hóa Hữu nghị Việt – Xô, được khán giả nồng nhiệt khen ngợi.

Từ thành công đó, Xuân Hinh tiếp tục dấn thân vào sân khấu chèo, hài kịch và gặt hái nhiều thành tích vang dội. Đặc biệt, Xuân Hinh là một trong số ít nghệ sĩ miền Bắc thành công về mặt băng đĩa. Vào cuối thập niên 90, đầu 2000, Xuân Hinh được mệnh danh là “ông vua băng đĩa” vì các băng hài của anh bán rất chạy. Thời điểm ấy, hầu như nhà nào cũng mua băng đĩa Xuân Hinh về xem.

Nhờ thành công về thị trường băng đĩa, Xuân Hinh trở thành một trong những tên tuổi đắt show nhất miền Bắc, với cát xê cao ngất ngưởng, đi diễn ở đâu cháy vé ở đó.

Xuân Hinh chưa bao giờ nhận mình là nghệ sĩ hài, chỉ dám nhận là một hề chèo (loại hình nghệ thuật đã đào tạo và nuôi dưỡng tài năng cho anh). Có lẽ vì vậy mà lối diễn hài của Xuân Hinh mang đậm tính dân gian.

Nhiều người hay chê Xuân Hinh diễn hài tục nhưng cái tục lại là một phần của văn hóa dân gian (có trong truyện cười, truyện ngụ ngôn, ca dao tục ngữ, câu đố). Nhiều nghệ sĩ đi theo hướng dân gian cũng mượn cái tục này vào phương tiện nghệ thuật cho mình (như nữ thi hào Hồ Xuân Hương).

Với Xuân Hinh, chính cái tục (trong chừng mực) lại là phương tiện nghệ thuật giúp anh diễn hài gần gũi với đời sống khán giả hơn, nhưng không kém phầm duyên dáng, tinh tế. Sự gần gũi, dân dã này càng tăng thêm sức lôi cuốn của Xuân Hinh với khán giả.

Thậm chí, đến cái chửi của Xuân Hinh cũng là một nghệ thuật, chửi có vần có điệu, chửi trầm chửi bổng, nhịp nhàng, ngôn từ đa dạng, bay bổng mà không quá tục tĩu. Chính NSND Hồng Vân từng thừa nhận, cô học được cách chửi của Xuân Hinh để đưa lên sân khấu kịch, khiến các học trò tấm tắc khen. Nhiều bài chửi của Xuân Hinh trong hài kịch còn viral trong suốt một thời gian.

Nhưng Xuân Hinh không chỉ là một hề chèo đi diễn hài. Anh thực sự đạt tới tầm của một nghệ sĩ hài đích thực. Rất nhiều vở hài kịch của Xuân Hinh được mượn cốt truyện từ dòng văn học hiện thực phê phán đầu thế kỷ XX, cụ thể là truyện ngắn Nguyễn Công Hoan, điển hình nhất là vở Người ngựa, ngựa người.

Nhờ đó, những vở hài kịch này ngoài gây cười còn có nhiều giá trị nghệ thuật khác như giá trị văn học, giá trị phê phán, giá trị trào phúng, giá trị nhân đạo…

Hài của Xuân Hinh đạt đến cái hài trong mỹ học, không phải tiếng cười vô thưởng vô phạt kiểu hề kịch mà là tiếng cười có giá trị phê phán, châm biếm, được xây dựng nhờ nghệ thuật trào phúng, trong cái hài có cái bi, cái bi toát lên từ cái hài, giàu giá trị suy ngẫm.

Không chỉ diễn, Xuân Hinh còn mạnh về ca hát, đặc biệt là các loại hình ca hát, diễn xướng dân gia như chầu văn, dân ca ba miền. Anh có thể nói và hát được giọng ba miền nhuần nhuyễn để pha vào các miếng hài của mình.

Hầu như tiểu phẩm hài nào của Xuân Hinh cũng có ca hát, thường là chế lại các bài hit trên thị trường hoặc tự ca ngâm. Xuân Hinh là người hoạt ngôn, giỏi vận ngôn từ nên anh luôn dựng được cho mình phần hát mượt mà, đa dạng, văn thơ bay bổng, vần điệu nhưng giàu ý nghĩa. Anh biết vận dụng những nghệ thuật trong tiếng Việt qua hiện tượng đồng âm, đồng nghĩa để chơi chữ, nói lái… Tất cả các nghệ thuật ngôn từ này đều được Xuân Hinh kế thừa từ văn hóa dân gian, cái nôi sinh thành nên tài năng của anh.

Chính vì thế, Xuân Hinh được xem là tượng đài trong làng hài kịch miền Bắc, khiến nhiều đàn em nể phục và học hỏi.

Vị trí đặc biệt với Tự Long và Xuân Bắc

Riêng với Tự Long và Xuân Bắc, Xuân Hinh còn có một vị trí đặc biệt hơn cả. NSND Tự Long tỏ ra vô cùng khâm phục tài năng của Xuân Hinh khi nói: “Ai diễn với anh Xuân Hinh đều rất sợ, chỉ có chị Hồng Vân và Thanh Thanh Hiền theo được”.

Tự Long thường tìm đến Xuân Hinh để xin ý kiến cố vấn về diễn xuất, dựng sân khấu, học hỏi về văn hóa dân gian. Cách đây không lâu, Tự Long còn đến tận nhà bậc tiền bối để xin ý kiến về một tiết mục chuẩn bị trình diễn tại chương trình Anh trai vượt ngàn chông gai.

NSND Xuân Bắc coi NSƯT Xuân Hinh chính là thầy của anh, là người đưa anh vào đời. Anh từng nói trong một họp báo về người thầy của mình.

“Biên độ diễn xuất của anh Xuân Hinh là bậc thầy, rất rộng. Chính anh Xuân Hinh là người đưa tôi vào đời đi diễn hài, diễn tiểu phẩm. Hôm nào có show anh bảo, ‘Bắc đi diễn, 300 nghìn một buổi’. Diễn tốt là anh cho thêm 50 nghìn đồng. Số tiền này những năm 2000 là cả một vấn đề, là khát khao, là mơ ước rồi.

Anh Hinh là người đưa tôi vào đời đúng nghĩa luôn. Đi diễn tiểu phẩm đầu tiên cùng anh Hinh, tôi chạy khắp nơi. Và anh luôn nói là: Cái nghề của mình cả ngày chỉ lên sân khấu có ngần ấy phút thôi cho nên là tập trung tất cả những tinh túy tốt nhất vào mà làm em ạ”, nam NSND nói.

Xuân Bắc cũng gọi Xuân Hinh là bậc thầy trong nghề, ít ai sánh kịp.